ચોપાઇ-
હવે કહું નિઃસ્નેહી જન, સુણો રીત્ય તેની દઇ મન ।
એક પ્રભુ સાથે પ્રીત જોડી, બીજા જક્ત સહુ સાથે તોડી ।।૧।।
પિંડ બ્રહ્માંડમાં નહિ પ્રીત, ચૌદ લોકમાંહિ નહિ ચિત્ત ।
છે એ નિઃસ્નેહી જનની રીત્ય, પેખે પિંડને પહેલું અનિત્ય ।।૨।।
આદિ અંતે મધ્યે જોઇ એહ, પછી કરે તનમાં સનેહ ।
પેખી પ્રસિદ્ધ પિંડના હાલ, પછી માને જો મનાય માલ ।।૩।।
જયારે જુવે વિચારી આ પિંડ, દેખે નખશિખા નરક કુંડ ।
પરૂ પાચ ને પિયા પ્રસિધ્ધ, વહે લીંટ શેડા બહુવિધ્ધ ।।૪।।
કફ થુંક ને લાળ કહેવાય, નિત્ય નિસરે તે મુખમાંય ।
બહુ બળખા આવે ઓકાર, દિસે દાંત હાડકાંની હાર ।।૫।।
મજજા મેદને માંસ રૂધિર, મળ મૂતરે ભર્યું શરીર ।
હાડપિંજર મઢ્યું છે ચર્મે, માંહિ ભર્યો છે આંતર કર્મે ।।૬।।
ભર્યું રૂધિર તે રગરગે, વહે નરક તે નવ મારગે ।
નખ કેશમાં કૈક વસ્તુ ભલી, ભરી ભેચે માથાની તુંબલી ।।૭।।
સ્વેદ શુક્ર શલેષમ આમ, ગુંગા ગિડર આદિ અકામ ।
એવું પેખીયું પોતાનું પિંડ, ચોખું જાણ્યું ચમારનો કુંડ ।।૮।।
પેખી પ્રકટ પિંડમાં એહ, સંતે સમજી મૂક્યો સનેહ ।
એના સંબંધી જે જગમાંય, તે સાથે કેમ સનેહ થાય ।।૯।।
જયાં જયાં ધર્યો જીવે અવતાર, તિયાં કર્યો કુટુંબ પરિવાર ।
માત તાત ને ભગિની ભાઇ, સુતા સુત દારા ને વેવાઇ ।।૧૦।।
તેમાં કોણ અધિક ને ઓછે, સમ તુલ્ય સગાં એ સહુ છે ।
તેમાં કોણ સાથે પ્રીત જોડે, વળી કિયા સગાં સાથે તોડે ।।૧૧।।
લખચોરાશી કુટુંબ કર્યું, સરવે સગે આ બ્રહ્માંડ ભયુર્ં ।
માટે મેલ્યું એ કુટુંબ જેમ, સંતે મેલ્યું આ સમજી તેમ ।।૧૨।।
જેમ ગયો દ્વિજ ઢેડવાડે, ભૂલ્યે રહ્યો ત્યાં કોઇ દાડે ।
તેહ બ્રાહ્મણ પણાને ભૂલી, કેમ ફરે શ્વપચમાં ફૂલી ।।૧૩।।
એમ દેહ ને દેહ સંબંધી, તોડી પ્રીત્ય તેશું બહુ વિધિ ।
જેણે તોડી છે પિંડશું પ્રીત, તેનું બીજે બેસે કેમ ચિત્ત ।।૧૪।।
સ્વર્ગલોકનાં સુખ સાંભળી, નથી ઇચ્છતા તેહને વળી ।
એક બ્રહ્માના દિવસમાંય, ચૌદ ઇંદ્ર આવે વળી જાય ।।૧૫।।
તેની કોરનો ભય નહિ કાંઇ, એમ અંધધંધ મદમાંઇ ।
જીયાં ખાન પાન ને ખુમારી, મહા મદોન્મત્ત નરનારી ।।૧૬।।
જેવો તરુણ તને વેશાવાડો, તેવો અર્હિનશનો અખાડો ।
પુણ્ય ખુટે પડે પાછો તેહ, માટે સંત એથી નિરસ્નેહ ।।૧૭।।
કોઇક રીત્યેશું જાય કૈલાસ, તો ત્યાં ભૂત ભૈરવનો વાસ ।
અતિક્રોધી ને કરુર અંગે, એવા રહે છે શિવને સંગે ।।૧૮।।
ભાંગ્ય ધતુરા અશુધ્ધ આહાર, તમોગુણી ને તોરી અપાર ।
એમાં શું સુખ જાણી વસેહ, માટે સંત એથી નિરસ્નેહ ।।૧૯।।
બ્રહ્મલોકનું સુખ સાંભળી, મન વળગતું નથી ત્યાં વળી ।
કર્યો કામે જઇ તિયાં કાળો, અજ અંતરે થયો આકળો ।।૨૦।।
વળી જંઘથી જાયા અદેવ, યક્ષ રક્ષ થયા તતખેવ ।
તેતો લેવા તાક્યા અજ લાજ, બીજા ધ્રોડ્યા છે ખાવાને કાજ ।।૨૧।।
જોઇ એવું વિકળ લોક એહ, સંતે ન કર્યોસમજી સનેહ ।
હશે સુખ ટળી જાય તેહ, માટે સંત એથી નિરસ્નેહ ।।૨૨।।
એમ પેખિયું પિંડ બ્રહ્માંડ, મટી જાય દિઠિ એવી માંડ્ય ।
જાશે યતકિંચિત છે જેહ, માટે સંત એથી નિરસ્નેહ ।।૨૩।।
સ્વર્ગ મૃત્યુ ને પાતાળમાંય, રહેવા જેવી વસ્તુ નથી ક્યાંય ।
રહે નહિ જે દેખાય દેહ, માટે સંત એથી નિરસ્નેહ ।।૨૪।।
સ્થાવર જંગમ જે જે કહેવાય, સર્વે છે કાળના મુખમાંય ।
શું સમજીને કરે સનેહ, માટે સંત એથી નિરસ્નેહ ।।૨૫।।
એમ વાત કરે સહુ સંત, તમે સાંભળજયો ગુણવંત ।
જીયાંલગી મનાય હું દેહ, તિયાંલગી નહિ નિરસ્નેહ ।।૨૬।।
દેહ કેડે વળગ્યો સંસાર, પાપ પુણ્ય વળી પરિવાર ।
સુખ દુઃખ માન અપમાન, હર્ષ શોક વૃધ્ધિ વળી જયાન ।।૨૭।।
એહ સર્વે રહ્યાં દેહવાંસે, દેહ માનતાં સર્વે મનાશે ।
જયારે થાય દેહથી નિસ્પ્રેહ, ત્યારે તુટે સહુશું સનેહ ।।૨૮।।
જયારે મનાય આતમા આપ, ત્યારે જાય સર્વે સંતાપ ।
આત્મરૂપ મનાય આપણું, ત્યારે નર પામે નિર્સ્નેહીપણું ।।૨૯।।
આતમાને કોણ માત તાત, આતમાને કોણ નાત્ય જાત ।
કુળ કુટુંબ જે પરિવાર, આતમાને નહિ સુત નાર ।।૩૦।।
આતમાને નહિ આપ પર, શત્રુ મિત્ર ને નહિ અવર ।
આતમાને નહિ ધરા ધામ, આતમાને નહિ દેશ ગામ ।।૩૧।।
આતમાને નહિ ધન માલ, અશન વસન ભૂષણ રસાલ ।
માટે આતમા આપે મનાય, ત્યારે સર્વેથી નિઃસ્નેહ થાય ।।૩૨।।
આપે થઇ આતમસ્વરૂપ, ભજે પ્રભુ પરમાત્મારૂપ ।
રાખે પુરૂષોત્તમમાંહિ પ્રીત, બીજે બેસે નહિ કિયાં ચિત્ત ।।૩૩।।
તેહ ભક્ત થયો એકાંતિક, જેના અંતરમાં હરિ એક ।
એમ સમજીયા જન જેહ, થયા નિરવિઘ્ન નિરસ્નેહ ।।૩૪।।
એમ સમજયા વિના જેહ જન, તે નિઃસ્નેહી નહીં ર્નિિવઘન ।
બીજી રીત્યે થાય નિરસ્નેહ, તેને ક્યાંક બંધાય સનેહ ।।૩૫।।
દેહરૂપ થઇ કરે ત્યાગ, તેનો ટકે નહિ વૈરાગ ।
દેહ હોય ત્યાં દેહનું કુળ, દેહ સર્વે સનેહનું મૂળ ।।૩૬।।
જેમ માથેથી મોડતાં વૃક્ષ, લાગે પત્ર તેને બીજાં લક્ષ ।
જયારે મૂળેથી વૃક્ષ છેદાય, શાખા પત્ર ફુલ ફળ જાય ।।૩૭।।
તેમ દેહને ન માને આપ, ત્યારે જાય સમૂળો સંતાપ ।
એમ સમજયા સંત સુજાણ, જેને મળ્યા પુરૂષ પુરાણ ।।૩૮।।
થયો સનેહ શ્યામળા સંગે, થયું બીજું અભાવતું અંગે ।
મન ઢળી આવ્યું એહ ઢાળે, વળે નહિ પાછું કોઇ કાળે ।।૩૯।।
એમ કહી નિઃસ્નેહીની રીત્ય, સહજે રહેછે સંત એમ નિત્ય ।
નથી તેનો તે થાપ ઉત્થાપ, સ્વામી સહજાનંદ પ્રતાપ ।।૪૦।।
પૂર્વછાયો-
સુંદર રીત એ સંતની, એમ રહે તેહ નિરસ્નેહ ।
પિંડ બ્રહ્માંડ પદારથે, કેદિ કરે નહિ સનેહ ।।૪૧।।
કામ લોભ ને સ્વાદ સ્નેહ, જીતી બેઠા તેહ જન ।
માન તજયું જે મુનિયે, કહું સાંભળજયો સહુ જન ।।૪૨।।
ઇતિ શ્રીમદેકાન્તિકધર્મ પ્રવર્તક શ્રીસહજાનંદસ્વામિ શિષ્ય નિષ્કુળાનંદમુનિ વિરચિતે ભક્તચિંતામણિ મધ્યે નિરસ્નેહિ વ્રતમાન કહ્યું એ નામે એકસો ને નવમું પ્રકરણમ્ ।।૧૦૯।।