પૂર્વછાયો-
રાજી થઇ રામાનંદજીએ, લીધા પત્ર તે બેઉ હાથ ।
વર્ણી આવ્યાની વાત વાંચી, રાજી થયા આપે નાથ ।।૧।।
પોતાવિષે અતિભાવ છે, તપે કરી કૃશ છે શરીર ।
એવાં વચન વિચારીને, આવ્યાં પોતાને નયણે નીર ।।૨।।
ગદ્ગદ્ કંઠે ગિરા થઇ, ધીરા રહીને વાંચ્યા કાગળ ।
પછી તેહની વારતા, કહી હરિજનને આગળ ।।૩।।
સુંદર આદિ સતસંગી, સુણવા આવ્યા સહુ કોય ।
નીલકંઠજીના ગુણને, કહેતાં સુણતાં તૃપ્ત ન હોય ।।૪।।
ચોપાઇ-
ધન્ય ધન્ય એ વરણિરાટ, આવ્યે ટળ્યો સરવે ઉચાટ ।
કહી ર્વિણની મોટપ્ય બહુ, સુણી સતસંગીએ તે સહુ ।।૫।।
પછી પત્રનો પ્રતિઉત્તર, લખે છે પોતે અતિ સુંદર ।
બ્રહ્મચારીની પ્રશંસા કરી, રૂડો ઉત્તર લખે છે હરિ ।।૬।।
શ્રી લોજપુરમાં રહ્યા સંત, તે મુજને વહાલા છો અત્યંત ।
તીર્થવાસિની કરો છો ટેલ, તેમાં પળ નથી પામતા વેલ ।।૭।।
માંદા સાધુની કરવી સેવ, વળી તકેશું રાખવી ટેવ ।
તે તો કોઇથી બની ન આવે, તેહ તમે જ કરો છો ભાવે ।।૮।।
દુઃખીને તમે દ્યોછો આનંદ, એવા પરમાર્થી મુનિ ઇંદ ।
વળી અષ્ટભાતે ત્રિયા ત્યાગી, એવા સંત તમે બડભાગી ।।૯।।
માટે તમારા બ્રહ્મચર્યમાંઇ, કહું વિઘ્ન પડશો માં કાંઇ ।
મારી આશિષથી મુનિજન, નહિ આવે બ્રહ્મચર્યે વિઘન ।।૧૦।।
તે બ્રહ્મચર્ય છે બ્રહ્મસ્વરૂપ, કહ્યું સનત્સુજાતીયે અનૂપ ।
શ્રી ભુજથી લખિતંગ અમે, કરજયો આશિષ ગ્રહણ તમે ।।૧૧।।
શ્રીકૃષ્ણ અનુગ્રહ પ્રતાપે, છીએ સુખી સંતો અમે આપે ।
પત્ર પોતા છે તમારા બેઉં, ભટ્ટ મયારામ લાવ્યા તેઉં ।।૧૨।।
વાંચી જાણ્યો સર્વે અભિપ્રાય, જે જે લખ્યું છે કાગળમાંય ।
તમ પાસે આવ્યા બ્રહ્મચાર, તે પણ જાણ્યા છે સમાચાર ।।૧૩।।
જે જે રીત લખી એની તમે, તેની વાત કહીએ છીએ અમે ।
એની ક્રિયા જે જે તમે કહી, તેતો એકે મનુષ્યની નહિ ।।૧૪।।
માટે સાધારણ પુરૂષ એહ, તમે જાણશો માં મુનિ તેહ ।
નિરન્નમુક્ત એ છે નિરધાર, શ્વેતદ્વીપ ધામના રહેનાર ।।૧૫।।
કાંતો બદ્રિકાશ્રમના મુક્ત, આવ્યા છે તપને ત્યાગે યુક્ત ।
ઇશ્વર ઇચ્છાએ આવ્યા છે આંઇ, બીજી વાત જાણશોમાં કાંઇ ।।૧૬।।
એ જે આવ્યા છે તમારે પાસ, તેનો અમે કર્યો છે તપાસ ।
માટે એને ગમે તેવી રીત્યે, કરજયો સેવા સહુ મળી પ્રીત્યે ।।૧૭।।
એની પાસેથી યોગની કળા, તમે શિખજયો મુનિ સઘળા ।
નેતિ ધોતિ ને નૌલિ કુંજરી, બસ્તિ બે પ્રકારની ખરી ।।૧૮।।
તેણે શરીરની શુદ્ધિ થાય, તમે શિખજયો સહુ મુનિરાય ।
પછી અનુક્રમે કરી એહ, શિખજયો અષ્ટાંગયોગ તેહ ।।૧૯।।
યમ નિયમ આસન કહીએ, પ્રાણાયામ પ્રત્યાહાર લહીએ ।
ધારણા ધ્યાન ને જે સમાધિ, એ કહે તેમ લેજયો શિખી સાધી ।।૨૦।।
અષ્ટાંગયોગ અભ્યાસ વિના, ઉઠે અંતરે ઘાટ નવીના ।
શુદ્ધ બ્રહ્મચર્ય નવ પળે, માટે જરૂર કરવું સઘળે ।।૨૧।।
એમ કરશો ત્યારે ઇંદ્રિયજીત, કહેવાશો તમે સંત પુનિત ।
કામરૂપ શત્રુતો જીતાય, જો સ્ત્રીસંગનો ત્યાગ થાય ।।૨૨।।
બ્રહ્મચર્ય રાખવા જે ઇચ્છે, ન જુવે નારી ભલી ભૂંડી છે ।
સ્ત્રીની કથા કેદિયે ન સુણે, ન કહે તેના અવગુણ ગુણે ।।૨૩।।
સ્ત્રીને રમવાનાં જે જે સ્થળ, ન જાવું ત્યાગીને ત્યાં કોઇ પળ ।
અતિ નાની હોય જો યોષિત, જાણી જોવી નહિ દઇ ચિત્ત ।।૨૪।।
ચિત્રપ્રતિમાની જે સુંદરી, ન અડવું ન જોવું દ્રગ ભરી ।
નારી ચિત્રની પણ ન કરવી, એના મર્મની વાત પ્રહરવી ।।૨૫।।
એની વાત કહેવી નહિ કાંઇ, ભેળું ચાલવું નહિ વાટમાંઇ ।
સંકેતે પણ ભાષણ ન કરવું, નારી સ્પર્શેલ પટ પ્રહરવું ।।૨૬।।
નારી વિષેનો સંકલ્પ ત્યાગી, રહેવું પ્રભુપદે અનુરાગી ।
કૃષ્ણભક્ત ત્યાગી પ્રાણઅંત, ન સ્પર્શે નારી ત્યાં પરજંત ।।૨૭।।
નારી નહાતિ ધોતિ હોય જીયાં, બ્રહ્મચારીને ન જાવું તિયાં ।
જે ઘરમાં સુતી હોય નારી, તિયાં સુવું નહિ બ્રહ્મચારી ।।૨૮।।
ચાર હાથથી ચાલવું દૂર, એવા નિયમ રાખવા જરૂર ।
એટલાં વ્રત પાળે જે યોગી, થાય અંતરે તે જ અરોગી ।।૨૯।।
જગે દુર્લભ યોગી છે એવા, તે બ્રહ્માદિકને વંદ્યા જેવા ।
એ રીત્યે બ્રહ્મચર્ય રખાય, એમ ન રહે તે ભ્રષ્ટ થાય ।।૩૦।।
ક્રોધ માન મદ અમરશ, મત્સર નાનાભાત્યના રસ ।
એ યોગીને વિઘ્ન કરનાર, માટે તજવા તે નિરધાર ।।૩૧।।
આહાર નિદ્રા તે યુક્ત કરવું, વ્યસન ફેલ માત્ર પ્રહરવું ।
મદ્ય માંસનો સ્પર્શ પ્રહરીએ, દ્રોહ પ્રાણી માત્રનો ન કરીએ ।।૩૨।।
કેદી મન કર્મ ને વચને, આપે મરવું ન મારવું કેને ।
ચોરી કરવા ચિત્તે ન ચાહવું, વર્ણ સંકર યોગીને ન થાવું ।।૩૩।।
એવા ધર્મવાન મુનિ પ્રેહ, શ્રીકૃષ્ણને પણ વહાલા તેહ ।
મુક્તાનંદજી ને બીજા સંત, તમે સાંભળજયો ગુણવંત ।।૩૪।।
નીલકંઠ માંહિ ગુરૂભાવ, રાખજયો તમે કરી ઉછાવ ।
શિખજયો સર્વે યોગની રીત્ય, ધર્મ વિષે રહેજયો કરી પ્રીત્ય ।।૩૫।।
તપે કરી કૃશ છે વરણી, કરજયો સેવા અન્ન જળે ઘણી ।
એ છે નાના એ નહિ કરો ઘાટ, તમે વયે મોટા છો તે માટ ।।૩૬।।
અમે વીતતે વૈશાખ માસે, આવશું સંતો તમારી પાસે ।
ત્યાં સુધી રાખજયો કરી સ્નેહ, રખે જાતા રહે એ નિસ્પ્રેહ ।।૩૭।।
એવો સમાચાર ઘણો ઘણો, લખ્યો ઉત્તર એમ પત્રતણો ।
પછી નીલકંઠની પત્રીનો, લખે છે સ્વામી ઉત્તર એનો ।।૩૮।।
શ્વેતદ્વીપવાસી નિરન્નમુક્ત, તેમાં મુખ્ય અતિ તેજે યુક્ત ।
નીલકંઠ જણાવો છો એવા, તપે કરી છો નરવીર જેવા ।।૩૯।।
એહ વાતમાં નથી સંદેહ, તે આવ્યા છો ધરી નરદેહ ।
એવા તમે તેનો જે કાગળ, આવ્યો છે તે અમારી પાસળ ।।૪૦।।
વાંચી જાણ્યો સવેર્સમાચાર, સુણી ક્રિયા મેં કર્યો વિચાર ।
તેતો મનુષ્ય થકી ન થાય, જોયું છે વિચારી મનમાંય ।।૪૧।।
જ્ઞાન વૈરાગ્ય ભક્તિ દ્રઢાવ, નિયમ ધર્મનિષ્ઠા શાંતિભાવ ।
પૂર્વ જન્મનું છે તે તમારે, તેનું નથી આશ્ચર્ય અમારે ।।૪૨।।
તમે દેખો છો ધ્યાનમાં જેવા, નથી ફેર શ્રીકૃષ્ણ છે એવા ।
સાધુમાં રહીને જોજયો વાટ, આવશું અમે માં કરો ઉચાટ ।।૪૩।।
વૈશાખ માસ ઉતર્યા ટાણે, આવીશ હું ગામ પિપલાણે ।
આવ્યા જાણીને આવજયો તમે, તિયાં મળશું તમને અમે ।।૪૪।।
તમને દર્શનની છે જે તાણ, તે હું જાણું છું વર્ણી સુજાણ ।
પણ યાં આવ્યાનું નથી ઠીક, વચ્ચે લાગે છે દુષ્ટની બીક ।।૪૫।।
માટે તમારે આવવું નહિ, હોય પ્રીતી તો માનજયો સહિ ।
સર્વે સાધુને યોગ શિખવજયો, આનંદે સંતજનમાં રહેજયો ।।૪૬।।
જેમ તમને ઇચ્છા છે મારી, તેમ અમને ઇચ્છા છે તમારી ।
માટે આવીશ હું ઉતાવળ્યે, થાશે સુખ તે તમને મળ્યે ।।૪૭।।
તમ જેવા જે ભક્તનો સંગ, તે કરવા મારે છે ઉમંગ ।
રહેજયો ધર્મમાંહિ સાવધાન, ધર્મ વહાલો મને ભગવાન ।।૪૮।।
ધર્મયુક્ત ભક્ત રહે દૂર, પણ જાણું છું તેને હજુર ।
વળી તમ જેવાનાં ચરણ તોય, ર્સ્પિશ મનુષ્ય પાવન હોય ।।૪૯।।
તમ જેવાની કરે જે સેવ, તેણે પૂજયા છે સર્વે દેવ ।
એવા સાધુમાં પ્રીતિ છે મારી, તેવી નથી મેં દેહમાં ધારી ।।૫૦।।
એવા કૃષ્ણ ભક્ત ધર્મવાન, તે મારૂં હૃદય છે નિદાન ।
માટે ક્ષોભ મ કરશો કાંઇ, આપણે મળશું પિપ્પલમાંઇ ।।૫૧।।
માટે આજ્ઞા વિના નહિ આવો, આવશો તો થાશે પસતાવો ।
જો છે અતિશે હેત તમારૂં, તોય ઇયાં આવ્યાનું છે વારૂં ।।૫૨।।
કરજયો સાધુનો આદરભાવ, રાખજયો અંગે સહજ સ્વભાવ ।
તપે કરી છે કૃશ તન, માટે જમજયો કાંઇક અન્ન ।।૫૩।।
હવે તપ કરશો માં એવું, પડે તન ન મળે એ જેવું ।
જ્ઞાન ભક્તિ તપ નિજધર્મ, તેનું સાધનરૂપ એ પર્મ ।।૫૪।।
માટે અમસારૂં એ દેહને, કરવું પોષણ કહું છું તેહને ।
એહ દેહવડે મહારાજ !, બહુ કરવા ધાર્યાં છે કાજ ।।૫૫।।
એમ સ્વામીએ વિચારી મન, એવાં લખ્યાં કાગળે વચન ।
પછી બીડ્યો છે કાગળ હાથે, મોકલ્યો મયારામજી સાથે ।।૫૬।।
પછી મયારામ ત્યાંથી ચાલ્યો, દિન સાતે આવી પત્ર આલ્યો ।
આપ્યો પત્ર સાધુને તે બીડ્યો, લઇ મુક્તાનંદે હૃદે ભીડ્યો ।।૫૭।।
પછી વર્ણી અને મુક્તાનંદ, વાંચી પત્રને પામ્યા આનંદ ।
પછી સ્વામીની આજ્ઞામાંઇ, રહ્યા નીલકંઠ પોતે ત્યાંઇ ।।૫૮।।
શીખવે છે નિત્ય યોગકળા, તેહ શીખે છે સંત સઘળા ।
તે ગુરૂકૃપાએ તતકાળે, શીખી લીધી છે સર્વે મરાળે ।।૫૯।।
ઇતિ શ્રીમદેકાન્તિકધર્મપ્રવર્તક શ્રીસહજાનંદસ્વામિ શિષ્ય નિષ્કુળાનંદમુનિ વિરચિતે ભક્તચિંતામણી મધ્યે રામાનંદ સ્વામીએ પત્રનો ઉત્તર લખ્યો એ નામે ત્રેંતાલીસમું પ્રકરણમ્ ।।૪૩।।