રાગ: સામેરી-
રૂડું સ્વામી રામાનંદનું, આખ્યાન કહું અનૂપ ।
જે આપે ઉદ્ધવજી અવતર્યા, તે થયા રામાનંદરૂપ ।।૧।।
જેહ પુરી જેહ કુળમાં, જેહ ગોત્ર જેહ માત તાત ।
જીયાં ઉદ્ધવજી અવતરી, કાવ્યા રામાનંદ સાક્ષાત ।।૨।।
જેમ મુક્યું નિજ ગેહને, જેમ શીખ આપી માત તાત ।
જેમ આવ્યા આ દેશમાં, કહું તેની સર્વે વાત ।।૩।।
સહુ મળી હવે સાંભળો, સારી કથા છે આ અનૂપ ।
કહું ચરિત્ર કોડામણું, રામાનંદજીનું રસરૂપ ।।૪।।
દુર્વાસાના શાપથી, ઉદ્ધવે ધર્યો અવતાર ।
પૂર્વ દિશે અયોધ્યાપુરી, ત્યાં બ્રાહ્મણ સુંદર સાર ।।૫।।
ભક્ત શ્રીભગવાનના, વળી સદા સત્યવાદીપણું ।
વિદ્યાવાન અમાન આપે, ઇંદ્રિયજીત અતિશે ઘણું ।।૬।।
પાપરહિતા પુણ્યવંતા, સ્વધર્મમાં સાવધાન ।
ઉચ્ચકુળે આચાર અતિ, ઘણું ઘણું ગુણવાન ।।૭।।
કશ્યપ ગોત્ર ને ઋગ્વેદ, આશ્વલાયન શાખા જેહની ।
અજયનામે વિપ્ર પવિત્ર, સુમતિ પત્ની તેહની ।।૮।।
તેને તે ઘેર પ્રકટયા, ઉદ્ધવ આપે ઉદાર ।
સંવત્ સત્તર પંચાણવે, શ્રાવણવદી આઠ્યમ સવાર ।।૯।।
તેહ સમે ઉદ્ધવજીએ, આપે ધર્યો અવતાર ।
જન્મ સમે જયજય શબ્દે, વદે છે નર ને નાર ।।૧૦।।
આનંદ વાધ્યો અતિ ઘણો, ઘેર ઘેર મંગળ ગાય ।
વિધ્યે વિધ્યે કરે વધામણી, વળી હૈયે હર્ષ ન માય ।।૧૧।।
વળતા તે વિપ્ર તેડાવિયા, તેહ આવિયા નિજધામ ।
જન્મ અક્ષર જોઇને, કહે નામ એનું શ્રીરામ ।।૧૨।।
શુભ વાર ચોઘડિયું, શુભ ઘડી પળ લગન ।
એવા સમામાં આવિયો, પુત્ર તમારો પાવન ।।૧૩।।
અતિ પ્રતાપી એહ છે, ઉદ્વવ જેવા એ અનૂપ ।
જ્ઞાન ગુણ ને લક્ષણે, થાશે તેહ જેવા તદરૂપ ।।૧૪।।
એવું સુણી આનંદ પામ્યાં, માત પિતા અતિ મન ।
મહામતિ જે ઉદ્ધવજી, તે જાણ્યા પોતાના તન ।।૧૫।।
પછી આપ્યાં દાન અતિ ઘણાં, ભાંગી બ્રાહ્મણની ભૂખ ।
અન્ન ધન અંબર અવનિ, ગજ વાજ ગૌગેહ સુખ ।।૧૬।।
વિપ્ર મન પ્રસન્ન થયા, ગયા પોતપોતાને ગેહ।
માતપિતા સુતમુખ જોઇ, હૈયે ન માય સનેહ ।।૧૭।।
મનોહર સુંદર મૂરતિ, અતિરૂડા દિસે રામ ।
જેનું મુખ જોતાં મયંક લાજે, છબી જોઇ કોટી કામ ।।૧૮।।
એના ચરણની શોભા કહું, અતિ ઓપે નખ ને આંગળી ।
જાણું જળમાં કમળ કેરી, ફુલી રહી રાતી કળી ।।૧૯।।
અંકિત લંકિત લાલ અંઘ્રી, પેની બની અતિ પાતળી ।
ગુલફ જંઘા જાનું જોતાં, ઉરૂ ઉભય શોભે વળી ।।૨૦।।
ઉંડી નાભિ ઉદર સુંદર, પડે વળ ત્રણ્ય તિયાં ।
સ્તન દોય રુદે જોઇ, જનમન લોભી રીયાં ।।૨૧।।
અજબ કંઠ અજાનબાહુ, અતિ સુંદર કરઆંગળી ।
અરૂણ નખ ઓપે ઘણા, જાણું બણી મણિની આવળી ।।૨૨।।
ચિબુક મુખ અધરવર, વળી રસના રસ રૂડે ભરી ।
મંદમંદ હાસ્ય કરતાં, શોભે છે સુંદર હરિ ।।૨૩।।
નાસિકા સગ્ય દીપકેરી, વળી લઘુ કપોળ કાન છે ।
ગૌરમૂર્તિ અતિ સુંદર, શોભિત તન એવે વાન છે ।।૨૪।।
આંખ્યમાં અમૃત ભયુર્ં, વળી ભ્રકુટિ ભારી ભાવની ।
ભાલ સુંદર સોયામણું, મનોહર મૂર્તિ મન ભાવની ।।૨૫।।
ઉર વિશાળ ભાલ ઝળકે, શિશે કેશ તે શ્યામ છે ।
ઝીણા વક્ર ઝગે ઘણા, વળી પ્રૌઢ પંડે શ્રીરામ છે ।।૨૬।।
એવા સુતને નિરખી, માત તાત મગન મને ।
હેતે લાડ લડાવતાં,મોટા થયા થોડે દને ।।૨૭।।
બાળચંદ્રની પેઠ્યે પોતે, નિત્યે વધતા જાય છે ।
તેને દેખી તાત માતનાં, નયણાં તે ટાઢાં થાય છે ।।૨૮।।
શોભે સુંદર મૂરતિ, નામ શ્રીરામ ને રૂપ ।
આઠ વર્ષે અજય જનકે, આપી જનોઇ અનૂપ ।।૨૯।।
પછી ર્વિણ વ્રતને, દઢ મને કરી ધારીયું ।
ગૃહસ્થાશ્રમ નથી કરવો, એવું મને વળી વિચારિયું ।।૩૦।।
ધર્માત્મા એવા જે ઉદ્ધવ, વળી નૈષ્ઠિકવ્રત વાલું અતિ ।
શ્રીકૃષ્ણ ભક્તિરૂપ કંજને, પ્રકાશ કરવા ઉડુપતિ ।।૩૧।।
નિવૃત્તિવાળા સંતનો, સમાગમ ગમે ઘણું ।
તાત મુખથી કરે સદા, શ્રવણ નિત્ય ભાગવતતણું ।।૩૨।।
તેણે કરી શ્રીકૃષ્ણ કેરી, ભક્તિ અતિ ભાવે મને ।
પછી શ્રીકૃષ્ણની પ્રતિમા, નિમેશું પૂજે નિશદને ।।૩૩।।
વળી પ્રત્યક્ષ શ્રીકૃષ્ણનાં, ઉર ઇચ્છે છે દર્શનને ।
ગૃહાદિક નથી ગમતું,રહે છે સદા ઉદાસી મને ।।૩૪।।
પછી ઉદ્ધવે મનમાંહિ, એમ કર્યો નિરધારને ।
વેદ ભણ્યાનો મિષ લઇ, તજું હવે ઘરદ્વારને ।।૩૫।।
ત્યારે તે પુછ્યું તાતને, માતને જોડી પાણ્ય ।
આપો અમને આગન્યા, હું ભણું વેદ પુરાણ ।।૩૬।।
કરવા દ્વારિકાની જાતરા, દેખવા દેશ પ્રદેશ ।
એવી ઇચ્છા ઉરમાંહિ, મારે વર્તે છે અહોનિશ ।।૩૭।।
ત્યારે માતાને આવી મૂરછા, વળી ઢળી તે કદળી જેમ ।
શ્રીરામ તમે સધાવતાં, મારા પ્રાણ રહેશે કેમ ।।૩૮।।
પુત્ર તમે નાનકડા, નવ દેખિયું સુખ દુઃખ ।
કોણ તમને જમાડશે, જયારે લાગશે વળી ભૂખ ।।૩૯।।
વાટમાંહિ વાઘ વરૂ, બિવરાવે બહુ બાળને ।
પુત્ર મારા મંદિર બેઠા, ભજો શ્રીગોપાળને ।।૪૦।।
શ્રીરામ કહે મા સાંભળો, મારે જાવું છે જરૂર ।
રાખ્યો તમારો નહિ રહું, મારૂં અંતર છે આતુર ।।૪૧।।
સારૂં પુત્ર તમે સધાવજયો, વહેલા આવજયો મારા વીર ।
શિખદેતાં શ્રીરામને, નયણે તે ચાલ્યાં નીર ।।૪૨।।
રહો પુત્ર રસોઇ કરૂં, એકવાર જમો જીવન ।
આ મુખ મોંઘુ મળવું, મારા તીરથવાસી તન ।।૪૩।।
સુત તમે સધાવતાં, કેમ જાશે મારા દન ।
આંધળાની આંખ્ય છો, મુજ નિર્ધનનું ધન ।।૪૪।।
મુજ રાંકનું રતન છો, જાતાં તે જીવડો નહિ રહે ।
અણતોળ્યું દુઃખ આવતાં, દેહધારી કેટલુંક સહે ।।૪૫।।
અપરાધ ઓલ્યા ભવના, પુત્ર આજ આવી નડ્યા ।
એમ કહી અચેત થઇ,લડથડી પૃથ્વી પડ્યાં ।।૪૬।।
ત્યારે શ્રીરામ કહે મા સાંભળો, દિલગીર મ થાઓ મનમાં ।
કરો રસોઇ જમશું, થાઓ સચેત તનમાં ।।૪૭।।
ત્યારે માતાને ઉતરી મૂરછા, જાગીને જોયા ફરી ।
પછી રૂડી રીતશું, રાજી થઇ રસોઇ કરી ।।૪૮।।
જમીને જીવન ચાલિયા, કળ પડી નહિ કોઇને ।
માત તાત તણો મોહ, વ્યાપ્યો નહિ નિરમોહિને ।।૪૯।।
જેમ પૂર્વ દિશે પ્રકટી, ઇંદુ આવે વરૂણી દિશ ।
તેમ તે શ્રીરામ આપે, કર્યો પશ્ચિમે પરવેશ ।।૫૦।।
તરત ત્યાંથી ચાલિયા, અને જોયાં તીરથ ધામ ।
સિંધુતીરે સોયામણું, એક આવ્યું તળાજું ગામ ।।૫૧।।
સાધુસ્વભાવે શાસ્ત્રવેત્તા, નામ તે કાશીરામ ।
સત્વગુણી સંત જાણી, તિયાં કર્યો વિશ્રામ ।।૫૨।।
શાસ્ત્ર એનાં સર્વે શોધી, લીધું સમઝી સાર ।
નથી અજાણ્યું એહથી, કર્યો ઉપલો ઉપચાર ।।૫૩।।
ગોપનાથના ગોપાલયોગી, તેના શિષ્ય તે આત્માનંદ ।
તે મળ્યા રૈવતાચળે, જે મહામોટા યોગીઇન્દ ।।૫૪।।
ઇતિ શ્રીમદેકાન્તિકધર્મપ્રવર્તક શ્રીસહજાનંદસ્વામિ શિષ્ય નિષ્કુળાનંદમુનિ વિરચિતે ભક્તચિંતામણી મધ્યે ઉદ્ધવનું જન્મવૃતાંત કહ્યું ને ઘરનો ત્યાગ કર્યો એ નામે છત્રીશમું પ્રકરણમ્ ।।૩૬।।