પૂર્વછાયો
હે ભાઇ સુણો ત્યારપછી, બીજાં ચિહ્નોની વાત । કમળ પાસે અંકુશ છે, વર્ણન કરું વિખ્યાત ।।૧।।
અંકુશરૂપી જે ચિહ્નનું, ભક્ત ધરે છે ધ્યાન । મદઝરરૂપી મનને, જીતે થઇ બળવાન ।।૨।।
એજ ચરણની પાની મધ્યે, અષ્ટકોણ શોભે સાર । એનું જે કોઇ ધ્યાન ધરે, ધન્ય તેનો અવતાર ।।૩।।
યોગનું તે ફળ પામે છે, ૧આવરણ રહિત થાય । હરિ સમીપે સુખ પામે, અક્ષરધામમાં જાય ।।૪।।
તે પાસે ચિહ્ન સ્વસ્તિનું છે, અતિશે શોભાયમાન । સર્વમંગળનું મૂળ છે, માટે ધરવું તેનું ધ્યાન ।।૫।।
ચોપાઇ
તેનાં કર્મ તો દૂર પળાય, વળી મોક્ષ આત્યંતિક થાય । બેઉ ચરણસરોજ હરખી, આંગળીયોના નખ નિરખી ।।૬।।
રક્ત તેજ ઉપડતા સાર, જેની શોભાતણો નહિપાર । બે ચરણની આંગળીયો જેહ, અતિ કોમળ શોભિતી તેહ ।।૭।।
તેના ઉપર રોમાવલી છે, ઝીણી ઝીણી શોભિતી ભલી છે । દક્ષિણ ચરણ અંગુઠે નિરખે, રક્ત ચિહ્ન જોઇ મન હરખે ।।૮।।
એ અંગુઠાને પડખે બાર, નખ પાસે તિલ એક સાર । એ અંગુઠા પાસેની આંગળી, અંગુઠા કોરે પડખે વળી ।।૯।।
તિલ એક ત્યાં નૌતમ શોભે, ભાળી ભાળી મુનિવર લોભે । અંગુઠા આંગળી વચ્ચે ન્યારો, ચરણ પાદુકાનો છે ઘસારો ।।૧૦।।
શ્યામ ચિહ્ન જે એમાં દેખાય, તેનું ધ્યાન ધરે સુખ થાય । વળી છેલ્લીને પડખે બાર્ય, નખ પાસે છે તિલ નિરધાર ।।૧૧।।
એ ચરણે બાહ્યની ઘુંટી જોય, આસનનો ઘસારો છે સોય । તે ઘુંટીથી ઉંચો તસુ પાંચ, જંઘામાં નાનો તિલ છે સાચ ।।૧૨।।
પિંડિયું જંઘાઓ ગોલ સારી, અતિ સુંદરને સુખકારી । ઉપર ચઢતે સ્થૂળ ધ્યેય, દેખી મુનિવર મોહ્યા તેય ।।૧૩।।
જાુગલ જાનુ શોભાયમાન, સદા સેવકને સુખવાન । જાનુ આગે પડખે નવીન, ઘસારાનું છે શ્યામ ત્યાં ચિહ્ન ।।૧૪।।
ઉભય ઉરૂ શોભે છે કેવા, જાણે કેળ સ્તંભ હોય તેવા । વળી હસ્તિની સુંઢ સમાન, તેજસ્વી મધ્યે શોભે નિદાન ।।૧૫।।
દક્ષિણ ચરણના ઉરુ બાર, ખાંપાનું ચિહ્ન છે નિરધાર । વામ ચરણનું તળું છે જેહ, અંગુઠા પાસ ફણામાં તેહ ।।૧૬।।
તેમાં કળશનું ચિહ્ન એક, અતિ શોભાયમાન વિશેક । તેનું ધ્યાન કરે છે જે ભક્ત, થાય માયાથકી તે વિરક્ત ।।૧૭।।
કળશ શિખરે ચડે જેમ, અક્ષરધામ પામે છે તેમ । વળી અંગુઠા પાસે આંગળી, તેની બેકોરે થઇ નીકળી ।।૧૮।।
એવી ઉર્ધ્વરેખા જે કેવાય, પાનીની બેકોરે તે દેખાય । આંગળી પાસે ફણામાં સાર, ઉર્ધ્વરેખામાં મળતું તે ઠાર ।।૧૯।।
વ્યોમનું ચિહ્ન છે જે અચળ, તેનું ધ્યાન કરે જે વિમલ । થાય પ્રગટ પ્રભુ પ્રસન્ન, નિષ્કામાદિ ગુણ પામે જન ।।૨૦।।
વ્યોમની સમ નિર્લેપ થઇ, અક્ષરધામમાં બેસે જઇ । તે ફણામાં તે ચિહ્નની પાસ, અર્ધચંદ્રનું ચિહ્ન છે તાસ ।।૨૧।।
તેનું ધ્યાન ધરે કોઇ ધીર, શાંતિ પામે ને થાય છે સ્થિર । વળી દેખે અંતરપ્રકાશ, મટી જાય મનની ઉદાસ ।।૨૨।।
જેમ કંજ પ્રફુલ્લિત થાય, તેમ આનંદ પામે સદાય । એ બે ચિહ્નની પાસે દેખાય, ઉર્ધ્વરેખાને મળતાં જ્યાંય ।।૨૩।।
તેની જોડે છે બિંદુ બે શ્યામ, એના પાસે ગોપદ તે ઠામ । તે ગોપદનું ધરે જે ધ્યાન, મળે છે તેને તો મોટું માન ।।૨૪।।
ગોપદને તુલ્ય તે નિરધાર, શ્રમ વિના તરે છે સંસાર । તેને જમણે બાજુ નૌતમ, ઉર્ધ્વરેખાને મળતું ઉત્તમ ।।૨૫।।
ત્યાં છે ધનુષ્યનું ચિહ્ન સારું, તેનું ધ્યાન કરે કોઇ વારું । કામાદિક અંતર શત્રુ જેહ, હાર પામે નડે નહિ તેહ ।।૨૬।।
એજ ચરણની પાની મોઝાર, ચિહ્ન ત્રિકોણનું છે તે ઠાર । તેનું કરે છે જે ચિંતવન, ધ્યાનમાં ધારીને શુભ મન ।।૨૭।।
તેના ટળે છે ત્રિવિધ તાપ, બ્રહ્મમય તનુ પામે આપ । ત્રણ અવસ્થાને ત્રણ દેહ, તેથી વિરક્ત થાય છે તેહ ।।૨૮।।
અક્ષરધામમાં પ્રભુ પાસ, નિશ્ચે મળે છે ત્યાંજ નિવાસ । એના પાસે છે મચ્છનું ચિહ્ન, જાણે ભક્તજનોનું જીવન ।।૨૯।।
તેનું ધ્યાન કરે છે જે ધારી, પામે સદ્ગુણ અવિકારી । સંસારસિંધુ જળ મોઝાર, પરાભવ પામે ન લગાર ।।૩૦।।
એજ ચરણની ઘુંટી વિચારો, બારલીકોરથી મન ધારો । આસન ઘસારાનું તે ઠામ, એક ચિહ્ન દેખાય છે શ્યામ ।।૩૧।।
એજ ચરણની ઘુટીંથી શોભે, પાંચ તસુ ઉંચે મન લોભે । મોટો તિલ છે જાનુમાં એક, તે પર નાનો બીજો વિશેક ।।૩૨।।
હવે કટિ વિષે બેઉ પાસ, ધોતીના ઘસારાનું પ્રકાશ । શ્યામ રેખારૂપે દિસે ચિહ્ન, તે છે ભક્ત સર્વેનું જીવન ।।૩૩।।
ઉદર ઉપડતું શીતળ, હેઠેથી છે વિશાળ અકળ । ઉપર સંકીર્ણ શોભે સાર, પિપળાના પત્ર આકાર ।।૩૪।।
નાભિકૂપ ઉંડોછે ગંભીર, ગોળ ભમર આકારે ધીર । અતિ ધ્યેયને શોભાયમાન, ભવબ્રહ્મા ભુલે તેમાં ભાન ।।૩૫।।
નાભિકૂપના ઉપર વચે, ત્રિવળી પડે છે વળી નીચે । દક્ષિણ કાંઠો નાભિનો જ્યાંય, એક તિલ છે સુંદર ત્યાંય ।।૩૬।।
ડાબા પડખેથી થોડે દૂર, તિલ એક શોભે છે જરૂર । નાભિથી બે તસુ ઉંચા જ્યાંય, શોભિતા ત્રણ તિલ છે ત્યાંય ।।૩૭।।
બેઉ નળ પર એક એક, ત્રીજો વચે રહ્યો છે વિશેક । વચલા તિલથી તસુ બેય, ઉંચો તિલ એક રહ્યો તેય ।।૩૮।।
જમણી કુખે તિલ છે નાનો, જોડે મોટો છે તે નથી છાનો । ડાબી કુખે તિલ મોટા ચાર, ઉભી પંક્તિ ઓપે છે અપાર ।।૩૯।।
તેના બારલે પડખે સાર, નાનાચારની ઉભી છે હાર । ત્રણ તિલ કુક્ષિપાસ શોભે, ઉભી પંક્તિ જોઇ મન લોભે ।।૪૦।।
હૃદયમાં બે સ્તન વચે ચિહ્ન, રોમનું શ્રીવત્સ છે નવીન । નજીક ચિહ્ન શોભે છે એહ, દેખી ટળે મનનો સંદેહ ।।૪૧।।
છાતિ ઉપર તિલ છે વિશાળ, તેજસ્વી ધ્યેય છે તે રસાળ । તે છાતિ વચે દેખાય ભિન્ન, રક્ત પાંચ તસુ પોળું ચિહ્ન ।।૪૨।।
જમણી પાસ ચડતું જોય, અર્ધચંદ્રાકારે ચિહ્ન સોય । એજ ચિહ્ન મધ્યે છાતિમાંય, ડાબી કોરે તિલ એક ત્યાંય ।।૪૩।।
એથી ડાબી કોરે તસુ બેય, એક તિલછે સુંદર ધ્યેય । તેથી બે તસુ છેટે વિશેક, ડાબી કોરે શોભે તિલ એક ।।૪૪।।
ત્યાંથી બે તસુ દૂર પ્રમાણો, ડાબા સ્તન પાસે તિલ જાણો । છાતિમાં છે વિનગુણહાર, અતિ દિસે છે અદ્ભુત સાર ।।૪૫।।
ઇતિ શ્રીમદેકાંતિકધર્મપ્રવર્તક શ્રીસહજાનંદસ્વામી શિષ્યભૂમાનંદમુનિ વિરચિતે શ્રી ઘનશ્યામલીલામૃતસાગરે ઉત્તરાર્ધે આચાર્યશ્રી અયોધ્યાપ્રસાદજી રામશરણજી સંવાદે શ્રીહરિની મૂર્તિનાં ચિહ્ન વર્ણન કર્યાં એ નામે છાશીમો તરંગઃ ।।૮૬।।