પૂર્વછાયો-
આણી ઉદાસી અંતરે, એમ બોલ્યા વરણિરાટ ।
તે સુણી મુક્તાનંદજી, અતિ કરે છે ઉચાટ ।।૧।।
આવા ત્યાગી તપસ્વી,નિરમોહી વૈરાગ્યવાન ।
નિસ્પૃહપણું જોઈ જાણે, રખે જાતા રહે નિદાન ।।૨।।
કાંઈક ઉપાય કરૂં, જેણે રહે વરણિઈંદ ।
પછી મીઠી વાણીએ, બોલ્યા તે મુક્તાનંદ ।।૩।।
વૈશાખસુદીનો વાયદો, તે નહિ પડે ખોટો નાથ ।
તિયાં લગી તમે રહો, કહું કરગરી જોડી હાથ ।।૪।।
ચોપાઇ-
તમને કહીએ છીએ અમે એહ, તેતો જોઈને તમારૂં દેહ ।
તપે કરી તન છે દુબળું, નહીં પોંચાય શહેર છે વેગળું ।।૫।।
ખારા સમુદ્રની છે ખાડી, તેતો ભુજ જાતાં આવે આડી ।
નથી સિધિ જાવા પગવાટ, અમે કહીએ છીએ તેહ માટ ।।૬।।
હમણાં રહો જાળવીને પળ, હું મેલું છું લખીને કાગળ ।
તેનો વળતો ઉત્તર આવે, કરવું સહુને જેમ સ્વામી કાવે ।।૭।।
તેની આજ્ઞા વિના નવ જાવું, અમને તો જણાય છે આવું ।
ત્યારે બોલ્યા હરિ તેહ પળ, સારૂં લખો સ્વામીને કાગળ ।।૮।।
પછી મુક્તાનંદજી મહારાજ, બેઠા કાગળ લખવા કાજ ।
સ્વસ્તિ શ્રીભુજનગરમાંઈ, સ્વામી રામાનંદ સુખદાઈ ।।૯।।
દીનબંધુ પતિતપાવન, ભક્તજનને મનભાવન ।
પુણ્ય પવિત્ર પ્રૌઢ પ્રતાપ,શરણાગતના શમાવો તાપ ।।૧૦।।
કૃપાનિધિ કરૂણાના ધામ, પતિતપાવન પૂરણકામ ।
દયાસિંધુ દિલના દયાળ, નિજજનતણા પ્રતિપાળ ।।૧૧।।
અનાથના નાથ અધમોદ્ધાર, તમને કરૂં છું નમસ્કાર ।
કલ્યાણકારી જે અનેક ગુણ, તેણે કરી તમે છો પૂરણ ।।૧૨।।
સિદ્ધ સિદ્ધિઓ સર્વે કહેવાય, તેતો સેવે છે તમારા પાય ।
શુદ્ધ ભક્ત જે લાખો કરોડી, તે તમને નમે કર જોડી ।।૧૩।।
આપ ઈચ્છાએ મનુષ્યાકૃતિ, તમે ધરી પ્રભુ અમવતિ ।
એવા તમે જન સુખકારી, પ્રભુ વાંચજયો વિનતિ મારી ।।૧૪।।
અત્ર લોજથી લખ્યો કાગળ, તમ કૃપાએ સુખી સકળ ।
તમારા સુખના સમાચાર, લખજયો મારા પ્રાણઆધાર ।।૧૫।।
બીજું લખવા કારણ જેહ, સ્વામી સાંભળજયો તમે તેહ ।
કોશળ દેશથી આવ્યા છે મુનિ, કહું વાત હવે હું તેહુની ।।૧૬।।
દેહમાંહિ જેટલી છે નાડી, દેખાય છે તે સવેર્ઉઘાડી ।
ત્યાગ વૈરાગ્ય તને છે અતિ, જાણું આપે તપની મૂરતિ ।।૧૭।।
નીલકંઠ નામે નિદાન છે, શિવ જેવા વૈરાગ્યવાન છે ।
મેઘજેવા સહુના સુખધામ, દેખી દર્પ હરે કોટી કામ ।।૧૮।।
ર્વિણવેશ દૃષ્ટિ અનિમેષ, બ્રહ્મસ્થિતિમાં રહેછે હમેશ ।
ઉદારમતિ અચપળતા, પાસળે કાંઇ નથી રાખતા ।।૧૯।।
કિશોર અવસ્થાને ઉતરી, આવ્યા અત્ર તીરથમાં ફરી ।
સુંદર મુખ ને માથા ઉપર, કેશ નાના ભુરા છે સુંદર ।।૨૦।।
બોલે છે સ્પષ્ટ વાણી મુખ, નારી ગંધથી પામે છે દુઃખ ।
માન મત્સર નથી ધારતા, પ્રભુ વિના નથી સંભારતા ।।૨૧।।
જીર્ણ વલ્કલ ને મૃગછાળા, હાથમાંહિ છે તુલસી માળા ।
સરલ ક્રિયામાં સદા રહે છે, મુનિના ધર્મને શિખવે છે ।।૨૨।।
રાખે છે ગુરૂભાવ અમમાં, વૃત્તિ લાગી રહી છે તમમાં ।
રસરહિત જમે છે અન્ન, તેહ પણ બીજે ત્રિજે દન ।।૨૩।।
કયારેક ફળ ફુલ નિદાન, ક્યારે કરે વારિ વાયુ પાન ।
કયારે અજાચ્યું અન્ન આવ્યું લીએ, ક્યારે મળ્યું પણ મુકી દીએ ।।૨૪।।
કયારેક મરચાં મીઢી આવળ્ય, જમે એજ એકલું કેવળ ।
ખારું ખાટું તીખું તમતમું, રસ નિરસ બરોબર સમું ।।૨૫।।
ટંક ટાણાની ટેવજ નથી, અતિ નિસ્પૃહ રહે છે દેહથી ।
જે જે ક્રિયાઓ કરે છે એહ, તનધારીએ ન થાય તેહ ।।૨૬।।
ગ્રીષ્મ પ્રાવૃટ ને શરદઋતુ, હેમંત શીત ને વળી વસંતુ ।
છોયે ઋતુમાં વસવું વને, વહાલું લાગે છે પોતાને મને ।।૨૭।।
મેડી મોલ આવાસમાં રહેવું, તે જાણે છે કારાગૃહ જેવું ।
ઉનાળે તો તાપે છે અગનિ, ચોમાસે સહે ધારા મેઘની ।।૨૮।।
શિયાળે બેસે છે જળમાંઈ, તેણે તન ગયુંછે સુકાઈ ।
કિયાં બાળપણાની રમત, કિયાં પામવો સિદ્ધોનો મત ।।૨૯।।
બાળપણે સિદ્ધદશા જોઈ, અમે સંશય કરૂં સહુ કોઈ ।
એના તપના તેજને માંઈ, અમારૂં તપ ગયું ઢંકાઈ ।।૩૦।।
જેમ દિનકર આગળ દિવો, એ પાસે ત્યાગ અમારો એવો ।
એની વાત તો એ પ્રમાણે છે, સર્વ યોગકળાને જાણે છે ।।૩૧।।
તોય શિષ્ય થઇને રહ્યા છે, જેની અતિ અપાર ક્રિયા છે ।
કેણે થાતો નથી નિરધાર, જાણું પામ્યા છે શાસ્ત્રનો પાર ।।૩૨।।
પુછે છે પ્રશ્ન અલપ કાંઇ, તેમાં પંડિત રહે છે મુંઝાઇ ।
સભામાંહિ વાદ પ્રતિવાદે, બોલે છે પોતે શાસ્ત્ર મર્યાદે ।।૩૩।।
ત્યારે પંડિતના તર્ક સર્વ, થાય બંધ ને ન રહે ગર્વ ।
પુછે પ્રશ્ન કોઇ પોતા પાસ, ત્યારે બહુ રીત્યે કરે સમાસ ।।૩૪।।
ત્યારે સંશય કરે એમ મન, આ શું આવ્યા પોતે ભગવન ।
બેસું ધ્યાને જયાં જયાં મન જાય, તેને દેખે છે સાક્ષિને ન્યાય ।।૩૫।।
દુરિજન વચનનાં બાણ, સહેવા પોતે વજ્ર પ્રમાણ ।
એવા ક્ષમાવંત મહામતિ, પરદુઃખે પીડાય છે અતિ ।।૩૬।।
કોમળતા કહી નથી જાતિ, ઉપમા પણ નથી દેવાતિ ।
સર્ષપ ફુલ માખણ ને કંજ, જાણું પામ્યા કોમળતા રંજ ।।૩૭।।
સર્વ સાધુતા જે જે કહેવાય, તેતો રહી છે જાણું એહ માંય ।
તમ વિના એવા ગુણ બીજે, નથી સાંભળ્યા સાચું કહીજે ।।૩૮।।
એનાં ચરિત્ર જોઇને અમે, જાણું દઢતા જોવા આવ્યા તમે ।
વળી તમારાં દર્શન કાજ, અતિ આતુર રહે છે મહારાજ ।।૩૯।।
તેને રોકીને રાખ્યા છે આંઇ, કહો તો આવે તમ પાસે ત્યાંઇ ।
યાંની વાત મેં લખી જણાવી, રાજી હો તેમ મુકજયો કહાવી ।।૪૦।।
લખ્યું છે મારી બુદ્ધિ પ્રમાણ, સવેર્જાણી લેજયો સુજાણ ।
ઓછું અધિકું જે લખાણું હોય, કરજયો ક્ષમા અપરાધ સોય ।।૪૧।।
દયા કરીને વાંચજયો પત્ર, ઘટે તેમ લખાવજયો ઉત્ર ।
તેની જોઇ રહ્યા છીએ વાટ, આવ્યે ઉત્તર ટળશે ઉચાટ ।।૪૨।।
વારે વારે વિનતિ મહારાજ, કરૂં છું હું આ વરણિ કાજ ।
હશે તેમને ગમતું તે થાશે, બીજા ડાહ્યાનું ડહાપણ જાશે ।।૪૩।।
થોડે લખ્યે બહુ માનજયો નાથ, રાખજયો દયા પ્રભુ મુજમાથ ।
એવો પત્ર લખ્યો મુક્તાનંદે, વાંચ્યો સાંભળ્યો સહુ મુનિવૃંદે ।।૪૪।।
કહે મુનિ ધન્ય છો મહારાજ, અતિ રૂડો પત્ર લખ્યો આજ ।
વાંચી આવશે વહેલા દયાળ, પ્રભુ લેશે આપણી સંભાળ ।।૪૫।।
પછી બોલ્યા એમ મુક્તાનંદ, સુણો નીલકંઠ મુનિઇંદ ।
લખ્યો સ્વામી પ્રત્યે પત્ર અમે, કાંઇક લખોને કહું છું તમે ।।૪૬।।
સુણી મુક્તાનંદનાં વચન, વિચાર્યું છે વરણિએ મન ।
હું શું લખી જણાવું સ્વામીને, કહ્યું ન ઘટે અંતર્યામીને ।।૪૭।।
જાણે મનની વારતા તેને, સર્વે લોક હસ્તામળ જેને ।
એથી અજાણ્યું નથી લગાર, જાણે સર્વે અંતરમાંહિ બાર ।।૪૮।।
એ આગે કરવી ચતુરાઇ, તે વિચારી લેવું મનમાંઇ ।
અમારે તો નથી એવો ઘાટ, લખું તમે કહો છો તેહમાટ ।।૪૯।।
એમ કહીને બેઠા એકાંત્ય, લખવા કાગળ કરી છે ખાંત્ય ।
કાજુ કાગળ લીધો છે કર, માંડી પાટી ગોઠણ ઉપર ।।૫૦।।
જમણા કરમાં કલમ લીધી, લખવા પત્રિકાની ઇચ્છા કીધી ।
પ્રથમ કરી મને વિચાર, માંડ્યા લખવા શુભ સમાચાર ।।૫૧।।
ઇતિ શ્રીમદેકાન્તિકધર્મપ્રવર્તક શ્રીસહજાનંદસ્વામિ શિષ્ય નિષ્કુળાનંદમુનિ વિરચિતે ભક્તચિંતામણી મધ્યે મુક્તાનંદ સ્વામીએ પત્ર લખ્યો એનામે એકતાલીશમું પ્રકરણમ્ ।।૪૧।।