પૂર્વછાયો- દિયે પરચા દાસને, દિનબંધુ દીનદયાળ ।
જોઇ સામર્થી શ્યામની, મન મગન રહે મરાળ ।।૧।।
જણજણ પ્રત્યે જુજવા, આપી પરચા અપાર ।
તેણે ખુમારી તનમાં, મન મસ્ત રહે નરનાર ।।૨।।
વળી કહું એક વારતા, વિધવિધ કરી વખાણ ।
સાંભળજયો સહુ શ્રવણે, સત્યવાદી જન સુજાણ ।।૩।।
મોટા સંત મહારાજના, વંદુ હું વ્યાપકાનંદ ।
તેની ર્કીિત સુણતાં, આવે ઉરમાં આનંદ ।।૪।।
ચોપાઇ- ધન્ય સંત તે વ્યાપકાનંદ, જન સુખદાયી જગવૃંદ ।
ત્રિશ સંતગુણે તેતો શોભે, કામ ક્રોધ લોભમાં ન ક્ષોભે ।।૫।।
અષ્ટ સિધ્ધિ નવ નિધિ મળે, તેને દેખીને ચિત્ત ન ચળે ।
એવા સંત શિરોમણી સારા, ધ્યાનવાન પ્રભુજીને પ્યારા ।।૬।।
થઇ જે દિની સહજ સમાધ્ય, દીઠી સામર્થી હરિની અગાધ્ય ।
સર્વે લોક ધામ ધામધણી, જાણી સામર્થી મહારાજ તણી ।।૭।।
સર્વે કારણના જે કારણ, દેખે હરિને કરી ધારણ ।
આપે વર્તે પંડે અંડપાર, નહિ દેહદશા તે લગાર ।।૮।।
અણઇચ્છાએ ઉતર્યા ઝાડી, આવ્યો આગળ દેશ અનાડી ।
તિયાં આવ્યું શહેર એક જાણો, તેનો રાજા મલેચ્છ પ્રમાણો ।।૯।।
તેનો દિવાન વણિક જન, કર્યું રાજકાજ બહુ દન ।
એક દિન આવ્યો વાંકમાંઇ, કર્યો બંધિવાન રાયે ત્યાંઇ ।।૧૦।।
બહુ દિન બંધિખાને રહ્યો, ત્યાર પછી દંડ તેનો થયો ।
ઠેરાવિયા રૂપિયા કરોડી, લઇ જામીન ને મૂક્યો છોડી ।।૧૧।।
માસ એકનો કર્યો ઠેરાવો, ભરે રૂપિયા તો નહિ દાવો ।
નહીં તો કરીએ મુસલમાન, એવી રીત્યના લીધા જમાન ।।૧૨।।
મોટા શેઠના ગળામાં નાખી, છોડ્યો વણિક સાયદી રાખી ।
પછી તેણે દંડ દેવા કાજ, વેચ્યો ઘરનો સરવે સમાજ ।।૧૩।।
ઘણા રૂપિયા ઘરના દીધા, બીજા ઉછિ ઉધારે તે લીધા ।
તોય દંડ પૂરો નવ થયો, દેતાં દેતાં અધૂરો જ રહ્યો ।।૧૪।।
પછી વણિક મરવા વિચાર, આવ્યો શિવાલયે પુરબાર ।
દિયે પ્રદક્ષિણા ને પોકારે, આવાં કષ્ટથી કોણ ઉગારે ।।૧૫।।
હાયહાય હિન્દુધર્મ જાશે, હાય મનખો હરામ થાશે ।
એમ શોકમાં કરે પોકાર, દીઠા સાધુ દોય તેહ ઠાર ।।૧૬।।
તેમાં વડેરા વ્યાપકાનંદ, દેખી વણિક પામ્યો આનંદ ।
આવી લાગ્યો સંત દોય પાય, રુવે નયણે નીર ન માય ।।૧૭।।
તેને ધીરજ દઇ પૂછે સંત, કહે વણિક તારૂં વ્રતંત ।
કહી વણિકે પોતાની વાત, સુણી સંતે તે સર્વે વિખ્યાત ।।૧૮।।
પછી વ્યાપકાનંદજી કહે, સ્વામિનારાયણ નામ લહે ।
ધાર નિયમ કર સતસંગ, થાઇશ સુખિયો સર્વે અંગ ।।૧૯।।
પછી તેણે તેમજ કર્યું, સુત નારી સહિત નિયમ ધર્યું ।
આવ્યો વણિક સંતને ચરણે, ત્યારે વિચાર્યું અશરણ શરણે ।।૨૦।।
હવે કરવું એહનું કાજ, થયા સાબદા પોતે મહારાજ ।
વાલે લીધો વણિકનો વેશ, સુંદર મોળિડું બાંધિયું શિશ ।।૨૧।।
પહેરી અંગરખી લાંબી બાંય, ચાળ વિશાળ લડસડે પાય ।
બાંધ્યો કમરે કસુંબી કણો, સોનેરી છેડે શોભે છે ઘણો ।।૨૨।।
તેમાં ખોશી છે સુંદર દોત, કાંધે દુશાલ ઝીણેરે પોત ।
હસે મુખે પડે ખાડા ગાલ, મોટા ધનાઢ્ય ઝળકે ભાલ ।।૨૩।।
કાંઇ બોલે મુખેથી તોતળિયું, લીધા રૂપૈયા ભરી કોથળિયું ।
લીધા સેવક સંગે બેચાર, આવ્યા શ્યામળો શહેર મોઝાર ।।૨૪।।
આવી પૂછિયું શેઠનું હાટ, કહે આવ્યા દામ દેવા માટ ।
માગો નાણું તે તમારૂં લિયો, ખત નાથ કહે પાછું દિયો ।।૨૫।।
ખત દૈશ હું દાસને જયારે, અન્ન જળ લઇશ હું ત્યારે ।
દામ વિના જે પિડાય દાસ, એવો લોભ નહિ અમ પાસ ।।૨૬।।
કહે વેલ્ય મ કરો લગાર, લિયો રૂપૈયા કહે વારંવાર ।
આપી રૂપૈયા ને ખત લીધું, લઇ વણિકને કર દીધું ।।૨૭।।
એમ પરચો પૂરી દયાળ, ચાલ્યા નાથ ત્યાંથી તતકાળ ।
વ્યાપકાનંદજીનું વચન, કર્યું સત્ય પોત્યે ભગવન ।।૨૮।।
પૂરી પરચો ચાલ્યા દયાળ, ભક્તાધીન દીનપ્રતિપાળ ।
વળી વ્યાપકાનંદની વાણી, કરી સત્ય તે સારંગપાણી ।।૨૯।।
તેની વર્ણવીને કહું વાત, વ્યાપકાનંદજીની વિખ્યાત ।
પછી ત્યાંથી ચાલ્યા દોય સંત, આવ્યા બુદેલખંડે મહંત ।।૩૦।।
તિયાં આવ્યું શહેર એક સારૂં, ઉતરવાનું તો નિત્ય બહારૂં ।
જોઇ જાયગા સુંદર સૂનિ, તિયાં ઉતરીયા બેઉ મુનિ ।।૩૧।।
તિયાં આવ્યો દ્વિજ એક ભાવી, કહે કરો ભોજન ઘેર આવી ।
બોલ્યા વ્યાપકાનંદ વિચારી, સારૂં કરાવો ભોજન ત્યારી ।।૩૨।।
પછી સુંદર રસોઇ કરી, આવ્યો વિપ્ર તેડવાને ફરી ।
તેડી લાવિયો નિજ અગારે, કરી પૂજા ષોડશોપચારે ।।૩૩।।
પછી પિરશું પનવાડે અન્ન, તિયાં વિપ્રસુતે તજયું તન ।
પછી વિપરે કર્યો વિચાર, આવ્યો ધર્મસંકટ આવાર ।।૩૪।।
મુવે મનુષ્યે નહિ જમે સંત, ભૂખ્યા જાશે એ દોષ અત્યંત ।
પછી હાથ જોડી લાગ્યો પાય, કરે સ્તવન મન અકળાય ।।૩૫।।
કહે વિપ્ર હું મોટો અભાગી, ઘણે દને મળ્યા તમે ત્યાગી ।
તેને જમાડી લાવો ન લીધો, થયો વ્યર્થ મનોરથ કીધો ।।૩૬।।
આ સમે પામ્યો પુત્ર તે મરણ, કેમ કરૂં હું અશરણ શરણ ।
પછી બોલિયા સંત સુજાણ, તર્ત મનુષ્ય તજે નહિ પ્રાણ ।।૩૭।।
જાઓ જીવ હશે દેહમાંઇ, જોઇ કહેજયો પછી આવી આંઇ ।
કહે વિપ્ર જોયું વળી વળી, જીવ નિશ્ચે ગયો છે નિકળી ।।૩૮।।
કહે સંત તું જા તિયાં સહિ, સ્વામિનારાયણ નામ લહિ ।
વિપ્ર કરી વચન વિશવાસ, આવ્યો મૃતક સુતને પાસ ।।૩૯।।
આવી જોયું ત્યાં આશ્ચર્ય પામ્યો, જીવ્યો સુત શોક સર્વે વામ્યો ।
પછી વિપ્ર પડ્યો સંતચરણે, આજથી હું છું તમારે શરણે ।।૪૦।।
તમે નહિ મનુષ્ય છો દેવ, આવ્યા મુજસારૂં તતખેવ ।
એમ પ્રકટ પરચો આપી, ચાલ્યા સંત દ્વિજ દુઃખ કાપી ।।૪૧।।
એમ વ્યાપકાનંદજી વળી, પામ્યા પરચા બહુ હરિ મળી ।
એમ દીનબંધુ જે દયાળુ, કરે સંતનાં કાજ કૃપાળુ ।।૪૨।।
બહુ પરચા પળે પળે થાય, કવિ કોટ્યે પણ ન કહેવાય ।
ઘણી વાવરે સામર્થી શ્યામ, કરે બહુ નિજજનનાં કામ ।।૪૩।।
દિઠું સાંભળ્યું સતસંગ માંય, પળે પળે કરે હરિ સાય ।
તેણે વર્તે અખંડ આનંદ, ધન્ય ધન્ય સ્વામી સહજાનંદ ।।૪૪।।
ઇતિ શ્રીમદેકાન્તિકધર્મ પ્રવર્તક શ્રીસહજાનંદસ્વામિ શિષ્ય નિષ્કુળાનંદ-મુનિ વિરચિતે ભક્તચિંતામણિ મધ્યે શ્રીજી મહારાજે વ્યાપકાનંદ સ્વામીને પરચા પૂર્યા એ નામે એકસો ને ત્રિશમું પ્રકરણમ્ ।।૧૩૦।।